🔺اثر حکیم محمداکبربن محمد شاه ارزانی
به تصحیح دکتر حسین علینقی (دوره 2 جلدی)
🔺سال چاپ: 1398
🔺نوبت: اول
🔺تعداد صفحه: 1152 صفحه
🔺نوع جلد: جلد سخت
🔺قطع: وزیری
این کتاب که آخرین اثر حکیم ارزانی است، پس از شش کتاب دیگر او که پیش تر یاد شد، در سال ۱۱۲۶ ق. نگاشته شده است. مؤلف، کتاب را در بیست وسه باب به همراه یک خاتمه ترتیب داده است؛ البته مؤلف در مقدمه به بیست ودو باب اشاره می کند، ولی در واقع کتاب دارای بیست وسه باب است. هر باب از این کتاب مربوط به یکی از اعضای بدن است مانند سر، چشم، گوش، معده و... که داروهای مرکب و مختلف در درمان انواع بیماری های مربوط به آن عضو در همان باب به ترتیب الفبایی آمده است. خاتمة کتاب در واقع شرح کلیاتی است دربارة داروسازی که شامل: احراق، تدبیر، اصلاح و نگهداری داروها می شود. همچنین مؤلف در هر باب داروها و مجرّبات هندی را نیز ذکر کرده و آنها را در حرف دال هر باب گنجانده است. ورود داروهای هندی در کتاب های پزشکی فارسی تقریباً از قرن نهم و دهم آغاز می شود و همان طور که پیش تر اشاره شد، این امر به دلیل آن است که بسیاری از پزشکان ما در این دوران به دربار گورکانیان عزیمت می کردند و در آنجا با طب هندی و داروهای آن آشنا می شدند و آنها را در کتاب های خود وارد می کردند.
مؤلف در نگارش این اثر از منابع بسیاری از جمله قانون ابن سینا، ذخیرة خوارزمشاهی، شفاءالاسقام، تحفة حکیم مؤمن، شرح الاسباب و العلامات، شرح موجز آقسرایی، قرابادین ابن هبل، قرابادین معصومی، قرابادین قلانسی و بسیاری کتب دیگر از ابن سینا، محمد بن زکریای رازی، جالینوس و اطبای دیگر بهره جسته و از آنها نام برده است. همچنین مؤلف در مواردی از داروهایی که خود آنها را تألیف کرده یا ساخته است نام می برد و در این گونه موارد از عبارات «تألیف این درویش» یا «از مؤلفات این درویش است» استفاده می کند. این نشان از آن دارد که حکیم ارزانی پزشک حاذقی بوده است و در ساختن و تألیف داروهای مناسب و جدید دستی داشته و تنها مترجم یا شارح کتاب های پزشکان گذشته نبوده است.
این اثر پس از تألیف، مانند دیگر کتاب های حکیم ارزانی مورد توجه طبیبان قرار گرفت که از آن جمله می‌توان به حکیم ناظم جهان اشاره کرد که از قرابادین قادری به عنوان یکی از منابع در تألیف کتاب اکسیر اعظم نام می‌برد.
